Çatı Çeşitleri Nelerdir?

Çatı Nedir? 

Çatı, yapıyı kar, yağmur gibi dış etkenlerden koruyan yapı elemanına denir. Genel olarak ahşap, çelik veya betonarmeden yapılan çatılar konut, işyeri, atölye, fabrika, hastane, okul ve buna benzer pek çok yapıda kullanılmaktadır.

Çatının Görevleri Nelerdir?

• Yapının içinde bulunduğu iklimsel şartlarına bağlı olarak içerideki zararlı gazları dışarı tahliye etmek için,
• Uygun görülürse aydınlatma ve havalandırma amacıyla,
• Kendi ölü yüküne ek olarak taşıması gereken diğer yükler de kar yükü, rüzgar yükü gibi yeri geldiğinde çeşitli yükleri taşımak amacıyla
• Tiyatro ve sinema gibi akustik alanlarda tasarım yönünde gürültü miktarını azaltıcı bir unsur olarak,
• Yalıtım malzemelerine de bağlı olmak şartıyla, soğutma ve ısıtma maliyetlerinin kontrol altına alınmasında gibi farklı görevler amacıyla kullanılır.

Çatıların ana görevleri kar ve rüzgar yüklerini emniyetle taşıyabilmek ve gelen yükü de güvenli bir şekilde çatı elamanlarına aktarmaktır. Çatı çeşitleri de bu görevler ışığında farklı şekillerde imal edilmektedir. Diğer bir görevi ise yağmur ve kar suları yoluyla yapıya gelen suyu en kısa yoldan oluk, dere ve borulardan zemine vererek uzaklaştırmaktır. Eğimlerine göre çatılar 3 guruba ayrılırlar:

Çatı Tipleri Nelerdir?

• Düz çatılar (0- 5 derece arasında eğimi olan çatılar)
• Orta eğimli çatılar (5- 40 derece arasında eğimli olanlar)
• Dik çatılar (≥ 40 dereceden eğimli olanlar)

Eğimlerine Göre Çatı Çeşitleri Nelerdir?

Eğimlerine göre çatı çeşitlerini üç başlık altında ayırabiliriz. Bunlardan biri düz çatılar olarak geçer ve çatı eğimi 0-4 derece arasında olan çatılara düz çatı denir. İkincisi ise orta eğimli çatılardır, bu çatı türünde çatı eğimimiz 5-40 derece arasındadır. Üçüncü ve son eğimine göre çatı türüne geldiğimizde dik çatılar bizi karşılar bu çatı türünde çatı eğimi 5-40 derece arasındadır.

Çatı Eğimleri Nasıl Ölçülür?

Öncelikle çatı eğimini ölçmek için gerekli İSG önlemleri almanızı öneririz, ardından çatıya çıktıktan sonra 5×10 veya 10×10 ebatlarında herhangi bir düz kalas kullanarak çatı yüzüne kalası yerleştirin. Ardından bir su terazisi alarak su terazisinin bir ucunu eğimli halde duran kalasa koyduktan sonra kalasın diğer ucuna da metrenizi koyun ve su terazisi tamamen düz olana kadar su terazisini kaldırın. Aradaki farkı ölçün ve su terazisi ile arasındaki farkı su terazisinin boyuna böldüğünüz zaman çatının eğimini bulabilirsiniz. Bu yöntem ölçülerini bilmediğimiz çatılar içindi, ölçülerini bildiğimiz çatı elemanları için ise birazdan anlatacağım ana dikmenin uzunluğunu dikmeye dik olan uzaklığa böldüğünüz zaman da çatı eğimini ölçebilirsiniz.

Yapılış Şekillerine Göre Çatı Çeşitleri Nelerdir?

Yapılış şekline göre çatıları iki başlık altında inceleyebiliriz. Bunlardan biri ahşap oturma ve diğeri ise asma sistemdir. Çatının taşıyıcı sisteminin tasarlanmasında etkin olan faktörler ise, mimari şekli, mesnetler ve mesnetler arasındaki açıklıklar çatı tasarımında etkin faktörlerdir.

Ahşap Asma Çatılar

Ahşap çatılarda kiriş veya bölme duvar arsındaki mesafe dört metreden büyükse çatı makasları yalnızca duvar veya kirişe mesnetlenir. Asma çatı yapımında açıklıklar ve mertekler çatı oturma çatıymış gibi tasarlanır.

Ahşap Oturma Çatılar

Ahşap oturma çatılar ise bölme duvara veya kirişe çatı elemanlarının direkt olarak oturtulması halidir. Günümüzde çok da tercih edilmiyor da olsa eski yapılarda ve dört metreyi geçmeyen açıklıklarda kullanılabilmektedir.

Şekline Göre Çatı Çeşitleri Nelerdir?

Bilinen 11 adet çatı çeşidi vardır. Bunlar, sundurma ( tek satıhlı) çatılar, beşik (çift satıhlı) çatılar, kırma çatılar, kelebek çatılar, mansart çatılar, şet ( testere dişli) çatılar, kule çatılar, kubbe çatılar, silindir çatılar, sivri çatılar ve son olarak fenerli çatılardır.

• Sundurma (Tek Satıhlı) Çatı

Tek tarafa akıntısı olan bir çatı türüdür. Genişliği çok fazla olmayan binalarda ve bir binaya veya duvara yaslanan alçak binalarda kullanılır.

• Beşik (Çift Satıhlı) Çatı

Akıntısı çift taraflı olan çatı türüdür. İki taraftan da yüzünün eğimi aynı ise, mahya binanın dar bölümlerinin ortasından alınarak hizalanır. Binanın dar kenarlarına kalkan duvar uygulaması da yapılmaktadır. Beşik çatıların mahyasının tam ortadan geçmesine gerek yoktur. Binanın dar alanlarının farklı yerlerde daha fazla olmasından dolayı mahya sola veya sağa kayabilir.

• Kırma Çatı

Çatının yapıldığı yapının kenar sayısı kadar meyilli yüzleri olan çatılardır. Su akıntısı sayısı meyilli yüzey sayısı kadardır. Farklı şekillerde olmakla beraber “U” tipi (şekil A) ve tek çıkıntılı olarak (şekil B) kırma çatıları kendi içlerinde ayırabiliriz.

• Kelebek Çatı

Genellikle en dış iki yüzünün merkezdeki mahyaya bakması sonucu oluşan çatı türüdür. Yüksekliğin fazla olması istenmediği yapılarda kullanılır.

• Mansart çatı

Çatı katının yapılması istenildiği durumlarda mansart çatı kullanılır. Eğimli olan yüzleri içeri doğru kırılarak daha düz bir yüzey elde edilir. Genellikle Avrupa’da görülür. Mansart çatılar da kendi içlerinde üçe ayrılırlar, beşik, yarım kalkanlı, kırma olarak sınıflandırılabilirler.

• Şet (Testere Dişli) Çatı

Fabrika, atölye gibi güneş ışığından maksimum verimin alınması gereken yerlerde kullanılırlar. Boykesitten bakıldığında testereye benzediğinden bu ismi almıştır.

• Fenerli Çatı

Büyük açıklıklar geçildiğinde havalandırma ve ışıklandırmanın daha çok yapılması için inşa edilen çatı türüdür.

• Sivri Çatı

Çatı eğimli yüzeylerinden düz veya kavisli şekilde bir noktada birleşir.

• Silindir Çatı

Plandan bakıldığında dikdörtgen olan yapılarda kullanılabilen bir çatı türüdür.

• Kubbe Çatı

Tabanı plandan bakıldığında dikdörtgen olup sonrasında sekizgene yakın bir şekle dönmesiyle kullanılan çatı türüdür. Genellikle tarihi yapılarda karşımıza çıkar.

• Kule Çatı

Küçük bina ebatlarında ama yükseklik fazla olduğunda kule çatılar kullanılır. Çatının ortasına çakılan bir dikme ile çatının taşıyıcı sisteminin oluşturulmasına başlanır.

Çatı Elemanları Nelerdir?

Çatı elemanları asma çatı veya oturma çatı olmasında göre değişiklik gösterir ama en fazla elaman sayısı asma çatıda bulunduğundan asma çatı üzerinden örneklerle devam edeceğiz. Kullanılan malzemenin türüne göre de çatı elemanı isimleri değişse de yine de temel olarak isimleri benzerlerdir.

Çatı elemanları:

• Bırakma Kirişi: Çatılarda makasları açmaya zorlayan bir yük olur ve makasların açılmasını önleyen çatı elemanlarına bırakma kirişi denir. Kesitleri çoğunlukla 8×14-14x20cm olacak şekilde tek veya çift olarak değişir.
• Yastık Kirişleri: Çatı makaslarından veya bırakma kirişlerinden gelen yüklerin güvenli bir şekilde kirişe, duvara veya döşemeye aktaran çatı elemanıdır. Bir yüzü, kiriş duvar veya döşemeye bakarken diğer yüzü de çatı genellikle bırakma kirişine bakar. Çatı ile taşıyıcı eleman arasında yastık görevi gibi gördüğünden de bu ismi alır.
• Dikmeler: Aşıklardan altığı yükleri diğer taşıyıcı elemanlara aktaran kare kesitli elemanlardır.
• Aşıklar: Merteklerin yükünü taşıyan elemanlardır, yatay çalışırlar. Aşık, saçak üzerine oturuyorsa “Damlalık Aşığı” saçakla mahya arasında bulunuyorsa “Orta Aşık” ismini alır. Son olarak mahyada bulunan aşığa ise “Mahya Aşığı” denir. Aşıkların bulundukları yerlere göre değişse de gelen yükleri genellikle gelen yükü dikmelere, duvarlara, kirişlere veya döşemelere verirler.
• Göğüslemeler: Dikmelerden bakıldığında dikmelerden aşıklara doğru 45 derece açıyla imal edilirler. Asıl görevleri çatının yatay eksendeki hareketini engellemektir, dikmeler arasındaki açıklığı da azaltırlar. Boyutları genel olarak 8×8, 8×10, 5×10, ve 6×12 şeklinde değişmektedir.
• Payandalar: Asma çatılarda dikmelerden aldıkları yükleri bırakma kirişlerinde bulunan düğüm noktalarına ileten eğik elemanlardır. Boyutları 8×14 ile 10x18cm arasında değişmektedir.
• Yanlamalar: Asma çatılarda aşıklardan gelen yükleri güvenli bir şekilde duvarlara ileten çatı elemanlarıdır. Payandalar ile aynı kesitten bakıldığında birbirlerine çok benzedikleri görülebilir.
• Kuşaklar: Aynı çatı makaslarında bulunan aşıkları, yanlamaları, mertekleri her iyi yüzünden de birbirine bağlayan elemanlardır. Boyutları 5×10-5x20cm arasındadır.
• Rüzgar Kirişleri: Çatı makaslarının rüzgar veya diğer yatay yüklerde açılmasını önleyen kirişlerdir. En baştaki ve en sondaki iki makas arasında biri başına diğeri ise uç kısmına gelecek şekilde çapraz olarak montajlanırlar.
• Mertekler: Aşıkların üzerine oturan, çatı örtü altı kaplamasının altında bulunan ve kaplamadan gelen yükleri aşıklara aktaran eğik elemanlardır.
• Örtü Altı Kaplaması: Çatı örtüsü imalatının yapıldığı yüzeydir. Merteklerin üzerinde bulunan 2-2.5cm et kalınlığındaki 10-20cm uzunluğundaki elemanlardır. Suya ve neme maruz kalacaklarından seçilen malzemenin suya ve rutubete karşı dayanıklı olması tavsiye edilir.

Saygılarımla…

Emir Mert SALKIN